Çocukların sağlıklı gelişimi, herhangi bir toplumun gelecekteki refahı için çok önemlidir. Ülkemizin ilerlemesi, gelişmesi ve toplumsal refahın artması için çocuklarımızın risklerden korunmasıyla birlikte fiziksel, ruhsal ve sosyal açıdan sağlıklı gelişimlerinin desteklenmesi büyük önem taşımaktadır. Birçok ülkede aile yapısının dönüşümü, küreselleşme, iklim değişikliği, dijitalleşme, kitlesel göç, değişen istihdam modelleri ve küçülen sosyal refah ağı gibi ekonomik, sosyal ve kültürel sorunlardan en çok çocuklar etkilenmektedir. Süregen gelişim aşamasında oldukları için çocuklar; yoksulluk, yetersiz sağlık hizmetleri, beslenme, temiz su, barınma ve çevre kirliliği gibi kötü yaşam koşullarına karşı yetişkinlerden daha fazla savunmasızdır. Hastalık, yetersiz beslenme, yoksulluk, toplumsal cinsiyet eşitsizlikleri, bölgesel ve sosyoekonomik eşitsizliklerin etkileri hem yaşam koşullarını hem de kaliteli ve kapsayıcı hizmetlere erişimini etkilemeye devam etmekte; çocukların geleceğini dolayısıyla içinde yaşadıkları toplumların geleceğini tehdit etmektedir. Sosyal araştırma bulguları, çocukların ilk deneyimlerinin gelecekteki gelişimlerini önemli ölçüde etkilediğini ve gelişimlerinin seyrinin, yaşamları boyunca topluma katkılarını veya maliyetlerini belirlediğini göstermektedir. Engeli olan, ebeveyn bakımından yoksun, aile içi şiddete ya da çocuğa karşı şiddete maruz kalmış, anne veya babasında bedensel ve ruhsal yetersizlikler olan, istismara maruz kalmış, kanun ile ihtilafa düşmüş, çalışan ve mülteci olan çocuklar gibi dezavantajlı çocuk gruplarının haklarının korunması için özel çaba gösterilmesi gerekmektedir.

Çocukların korunmasına yönelik uygulamalar, ilkçağdan günümüze değin söz konusu olmuştur. Çocuğun yetişkinden farklı özellik ve ihtiyaçlara sahip bir birey olarak görülmesi yeniçağdan beri benimsenmiştir. Ülkelerin çocukları koruma kavramına bakışı, içinde bulundukları sosyo-ekonomik ve siyasal duruma göre şekillenmiştir. Günümüzde devletler, ulusal/uluslararası kendi bütçesi olan sistemli örgütler (UNICEF Türkiye, UNICEF Türkiye Milli Komitesi, Çocuk Vakfı), sivil toplum kuruluşları çocukların korunmasına yönelik sosyal politikalar üretmektedir. Çağdaş, demokratik ve sağlıklı bir toplum oluşturabilmek için çocuğu fiziksel, zihinsel, duygusal ve sosyal gelişim yönünden bir bütün olarak ele alabilen politikalara ihtiyaç duyulmaktadır. Çocuklar açısından riskleri azaltmanın en iyi yolu, çocukları yoksulluktan kurtarmak, gerek çocukların gerekse ana-babaların eğitim ve becerilerini geliştirmek, profesyonellerin ve genel kamuoyunun çocuk hakları konusundaki bilgilerini arttırmaktır.

Sağlık, eğitim, yaşama, barınma, korunma (fiziksel, psikolojik veya cinsel istismar) gibi haklarının hepsini birden tanımlamakta kullanılan çocuk hakları evrensel bir kavramdır. Çocuklara yönelik yürütülen hizmetler, çocuğun üstün yararı ön planda tutularak çocuk hakları doğrultusunda gerçekleştirilmelidir. Çocukların gelişimini desteklemek, refah/huzur içinde yaşayabilecekleri ortamlar oluşturmak ve risklere karşı bilinçli/duyarlı nesillerin yetişmesini sağlamak üzere koruyucu ve önleyici hizmetlere ağırlık verilmeli; çocuklara yönelik riskleri öngören ve gerekli adımları atabilecek mekanizmalar kurulmalıdır. 1924 tarihli “Cenevre Çocuk Hakları Bildirisi” ile çocukların erişkinlerden farklı olarak sürekli büyüme ve gelişme gösterdiği; farklı fiziksel ve psikolojik özellikleri olduğu; çocukların bakımının bir toplum sorunu olduğu ve bilimsel yaklaşımlarla herkesin bu sorumluluğu yüklenmesi gerektiği; bu konuda temel standartları belirlemek, aileyi desteklemek ve ailenin olmadığı durumlarda ailenin görevini yerine getirmek üzere devletin birtakım politikalar üretmesi gerektiği düşüncesi oluşmuştur. Kronolojik sıra ile 1948 tarihli “İnsan Hakları Evrensel Bildirisi”, 1959 tarihli “Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Bildirisi”, 1963 tarihli Türk Çocuk Hakları Bildirgesi, 1989 tarihli “Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme”, 2006 tarihli “Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme” gibi sözleşmeler ile çocuklara tanınan hakların uygulanması amacıyla gereken her türlü yasal, idari ve diğer önlemleri alma görevi devlete verilmiştir.

20 Kasım 1989 tarihinde kabul edilen ve 193 ülke tarafından onaylanmış olan “Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme”, günümüzde çocuk hakları ile ilgili olan geçerliliğini koruyan uluslararası belgedir. Sözleşme, temel insan onurunu koruma, çocukların esenliklerini, sağlıklarını, iyi olma hallerini sağlama, çocukların tam potansiyellerini geliştirmeleri; fiziksel, ruhsal varlıklarının güvence altına alınmasını sağlamak amacıyla gerçekleştirilmesi gereken hakları ortaya koymakta; çocuğun yaşına ve gelişim aşamasına uygun hak ve sorumluluklara sahip bir birey, ailenin/topluluğun bir üyesi olması yönünde bir vizyon sunmaktadır kapsamlı önleyici mekanizmalar kurulmuştur. Çocuğun riskli durumlar karşısında daha “dayanıklı” olmasını sağlamak için sağlıklı ilişki kurabilme, özdenetim, duygu denetimi gibi çocuğun temel yaşam becerilerini destekleyici çalışmalara yatırım yapılmaktadır. Bu bağlamda; sosyal içerme ve dayanıklılığın artırılması ile hakkaniyet; güvenilir veri, bilgi ve çocuk hakları savunuculuğu; çocuklar ve ergenler arasında toplumsal cinsiyet eşitliği, çocuk yaşta evliliklerin sona erdirilmesi, çocuklar için adalet sisteminin güçlendirilmesi, çocuk isçiliğiyle mücadele, mülteci çocuklar için sağlık durumu tespiti ve müdahele, engeli olan çocukların engellilik durumlarının zamanında tespiti çalışmaları desteklenmiştir. UNICEF, COVID-19 pandemi döneminde hızlı değerlendirmeler yapmak, olumsuz sonuçları hafifletici programlar düzenlemek, politik danışmanlık yapmak ve mevcut krizin çocuklar ve ebeveynler üzerinde uzun dönem sonuçlarını değerlendirip önlemler almak amacıyla birçok araştırma projesi, müdahele çalışmaları düzenlemiştir.

Uluslararası birlikteliği, dünya çapındaki çocuklar arasında farkındalığı ve çocukların refahını artırmak amacıyla Dünya Çocuk Hakları Günü, ilk olarak 1954 yılında kurulmuştur ve her yıl 20 Kasım'da kutlanmaktadır. 20 Kasım, 1959 yılında Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun Çocuk Hakları Bildirgesi'ni kabul ettiği tarih olduğu için önemli bir tarihtir. Aynı zamanda 1989 yılında Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun Çocuk Haklarına Dair Sözleşmeyi kabul ettiği tarihtir.

Anneler ve babalar, öğretmenler, hemşireler ve doktorlar, hükümet liderleri ve sivil toplum aktivistleri, dini ve topluluk büyükleri, şirket patronları ve medya profesyonelleri ile gençler ve çocukların kendileri, Dünya Çocuk Hakları Günü’nü kendi çocukları için anlamlı hale getirmede önemli bir rol oynamaktadırlar. Dünya Çocuk Hakları Günü; toplumlar, topluluklar ve milletler olmak üzere her birimize, çocuklar için daha iyi bir dünya inşa edecek diyaloglara ve eylemlere dönüşerek, çocuk haklarını savunmak, teşvik etmek ve kutlamak için ilham verici bir giriş noktası sunmaktadır.

1. Erkek S. Bir Kamu Politikasi Analizi: Türkiye'de Çocuklara Yönelik Koruyucu Ve Önleyici Politikalar. Electronic Turkish Studies. 2019;14(3).

2.Türkiye’de Çocuklara Yönelik Koruyucu ve Önleyici Politikaları Değerlendirme Çalıştayı Raporu: T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı; 2017, Erişim Zamanı: 18.11.2021. Erişim Adresi: https://www.ailevecalisma.gov.tr/media/2498/turkiye-de-cocuklara-yonelik-koruyucu-ve-onleyici-politikalari-degerlendirme-calistayi-raporu.pdf .

3. Çocuk Haklarına Dair Sözleşme: UNICEF; 1989, Erişim Zamanı: 18.11.2021. Erişim Adresi: https://www.unicef.org/turkey/çocuk-haklarına-dair-sözleşme .

4. Temel Yenidoğan Bakımı: T.C. Sağlık Bakanlığı, Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü, Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı; 2015, Erişim Zamanı: 18.11.2021. Erişim Adresi: https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/cocukergen-yayinlar/cocukergen-yay%C4%B1nlar-liste/%C3%A7ocuk-ve-ergen-sa%C4%9Fl%C4%B1%C4%9F%C4%B1-dairesi-ba%C5%9Fkanl%C4%B1%C4%9F%C4%B1-kitaplar1/kitaplar.html .

5. TÜRKİYE – UNICEF Ülke İşbirliği Programı 2016-2020, 2018 Yıllık Raporu Özet Metin UNICEF; 2019, Erişim Zamanı: 18.11.2021. Erişim Adresi: https://www.unicef.org/turkey/media/7351/file/UNICEF%20T%C3%9CRK%C4%B0YE%20YILLIK%20RAPORU%20-%202018.pdf .

6. Simon JL, Daelmans B, Boschi-Pinto C, Aboubaker S, Were W. Child health guidelines in the era of sustainable development goals. BMJ. 2018;362:bmj. k3151.

7. Elmaci D. Türkiye’de Koruma Altındaki Çocuklara Yönelik Çocuk Koruma Kuruluşlarındaki Değişimler. Türkiye Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi.3(2):33-59.

8. Çocuk Koruma Hizmetlerinde Koordinasyon Strateji Belgesi 2014-2019: T.C. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı; 2013, Erişim Zamanı: 18.11.2021. Erişim Adresi: https://www.ailevecalisma.gov.tr/uploads/chgm/uploads/pages/cocuk-koruma-hizmetlerinde-koordinasyon/cocuk-koruma-hizmetlerinde-koordinasyon-strateji-belgesi-1.pdf .

9. UNICEF Innocenti's COVID-19 & Children; Rapid Research Response: UNICEF; 2020,  Erişim Zamanı: 18.11.2021. Erişim Adresi: https://www.unicef-irc.org/covid19 .

10. Yaşar Ekici F. Geçmişten günümüze çocukların korunmasına yönelik uygulamalar üzerine bir inceleme. 2015.

11. Yıldırımalp S, Hız Ö. Koruyucu Ailelerin Sorunları: Denizli İli Örneği. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 2020;13(2):185-202.

12. Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü 2019 Yılı Faaliyetleri: T.C. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı; 2019, Erişim Zamanı: 18.11.2021. Erişim Adresi: https://www.ailevecalisma.gov.tr/chgm/yayinlar/ .

13. UNICEF, Child rights and why they matter, Every right, for every child. Erişim Zamanı: 18.11.2021. Erişim Adresi: https://www.unicef.org/child-rights-convention/child-rights-why-they-matter .

14. United Nations, World Children’s Day 20 November, Erişim Zamanı: 18.11.2021. Erişim Adresi: https://www.un.org/en/observances/world-childrens-day .

Hazırlayan : Uzm.Dr. Muhammed Burak SELVER, İstanbul Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Sosyal Pediatri Doktora Programı Öğrencisi