Ayın Nadir Hastalığı: Gaucher Hastalığı
Ekim ayı Gaucher Hastalığı farkındalık ayıdır. Gaucher hastalığına dikkat çekmek amacıyla her yıl ekim ayında hastalıkla ilgili eğitim toplantıları ve çeşitli aktiviteler düzenlenmektedir.
Gaucher Hastalığı otozomal resesif geçiş gösteren kalıtsal metabolik bir hastalıktır. Hastaların anne ve babaları bu hastalık için taşıyıcıdır. Taşıyıcı ebeveynlerden ikisinin de mutasyona sahip geni aktarması ve hasta bir çocuğa sahip olma riski her hamilelikte %25'tir. Ebeveynleri gibi taşıyıcı olan bir çocuğa sahip olma riski her hamilelikte %50'dir. Risk erkekler ve kadınlar için aynıdır. GBA1 genindeki mutasyonlar sonucu glukoserebrosidaz (glukozilseramidaz) enzim düzeylerinde eksiklik ortaya çıkar. Bu enzim eksikliği, çeşitli hücrelerdeki lizozomlarda glukozilseramid ve glukozilsfingozinin birikmesine neden olur.
Gaucher hastalığının görülme sıklığı çeşitli çalışmalarda genel popülasyonda 40.000 ila 100.000 kişide 1 olarak bildirilmiştir. Ancak bazı coğrafyalarda ve toplumlarda görülme sıklığı daha fazla olabilmektedir (örneğin Aşkenazi Yahudileri). Yine bazı mutasyonların belli toplumlarda görülme sıklığının daha fazla olduğu bilinmektedir.
Hastalığa ait bulgular her yaşta ortaya çıkabilir. Gaucher Hastalığı klinik olarak üç alt tipe ayrılır:
- Tip 1 Gaucher Hastalığı (nöronopatik olmayan form): Batı ülkelerinde en sık görülen tiptir. Klinik olarak karaciğer ve dalak büyüklüğü, kan hücrelerinde düşüklük (anemi, trombositopeni, lökopeni), kanama ve pıhtılaşma sorunları, kemik ağrıları, patolojik kırıklar, kemik erimesi ve safra kesesi taşı görülür. Osteonekroz, kemiklerde ciddi deformitelere yol açabilen ve ağrı yönetimi ile birlikte cerrahi müdahale gerektirebilen en ciddi kemik komplikasyonudur. Ayrıca hastalarda immünolojik bozukluklar görülebilir. Erişkinlerde multipl myelom riski de artmıştır.
- Tip 2 Gaucher Hastalığı (akut nöronopatik form): Hastalığın bu tipi nadirdir ve ciddi nörolojik problemlerle birliktedir. Genellikle ilk iki yıl içerisinde hastalar kaybedilir. Bebeklik döneminde bulber bulgular (örneğin stridor, şaşılık ve yutma zorluğu) ve piramidal bulgular (örneğin opistotonus, başın arkaya doğru atılması, spastisite ve trismus) tip 2 Gaucher hastalığının karakteristik özelliğidir.
- Tip 3 Gaucher Hastalığı (kronik nöronopatik form): Dünya çapında en sık görülen
- tipidir. Orta Doğu, Hindistan, Çin ve Pasifik Kıyısı'nda tip 1'den daha yaygındır. Klinik
Bu üç ana klinik tip haricinde bulguların doğumdan önce veya çok erken bebeklik döneminde başladığı ve genellikle doğumdan sonraki 3 ay içinde ölümcül olan en agresif tip Perinatal ölümcül Gaucher Hastalığı olarak adlandırılmaktadır. Fetüste hidrops, belirgin yüz bulguları, ciltte iktiyoz ve ciddi beyin hasarı vardır.
Tanı için öncelikle kanda enzim aktivitesi ölçülür. Tanıyı kesinleştirmek için genetik analizler ile GBA1 genindeki mutasyonların gösterilmesi gerekmektedir.
Tedavide enzim yerine koyma tedavisi ve substrat azaltıcı tedavi kullanılabilir. Enzim kan-beyin bariyerini geçmediğinden nörolojik bulgular üzerinde etkili değildir. Hastalık birçok sistemi birden etkilediğinden hastaların yaşam kalitesini iyileştirmek, işlevselliğini arttırmak ve komplikasyonları en aza indirmek için multidisipliner bir ekip tarafından izlenmesi önemlidir.
Hazırlayan : Dr. Öğr. Üyesi Dilek GÜNEŞ
İstanbul Üniversitesi Çocuk Sağlığı Enstitüsü
Nadir Hastalıkları Anabilim Dalı
Kaynaklar:
- https://rarediseases.org/rare-diseases/gaucher-disease/#disease-overview-main
- https://www.gaucherdisease.org/about-gaucher-disease/what-is/
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK1269/
- https://gaucheralliance.org/international-gaucher-day/#:~:text=International%20Gaucher%20Day%20(IGD)%20is,raise%20awareness%20of%20Gaucher%20disease.
- https://www.gaucherdisease.org/gaucher-disease-awareness-month/
- Stone WL, Basit H, Mukkamalla SKR, Master SR. Gaucher Disease. 2023 Nov 12. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan–. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK448080/