‘Topuk Kanı’ Nedir, Neden Alınır, Neden Topuktan Alınır, Alınmazsa Ne Olur?
Yenidoğan bebeklerden Ulusal Yenidoğan Tarama Programı kapsamında topuk bölgesinden alınan kan örneği halk arasında ‘topuk kanı’ olarak adlandırılmaktadır. Yenidoğan taramalarının amacı tedavi edilebilir hastalıkları henüz bulgu vermeden saptamak ve hasta bireylerin etkilenmeden tedavisine başlamaktır. Bir ülkenin tarama programı oluşturulurken o ülkede sık görülen, tedavisi mümkün, erken tanı ile yaşam şansı verilebilecek ve basit yöntemlerle taranabilecek hastalıklar seçilmektedir.
Ülkemizde Fenilketonüri Tarama Programı 1986 yılında belli bölgelerde başlamış ve 1993 yılında tüm Türkiye’de Ulusal Tarama Programı olarak uygulanmaya başlanmıştır. Günümüzde ülkemizde bu bir damla kan ile fenilketonüri, konjenital hipotiroidi, biyotinidaz eksikliği, kistik fibrozis, konjenital adrenal hiperplazi ve spinal müsküler atrofi (SMA) hastalıklarına tanı konmakta ve çocuklar etkilenmeden tedavilerine başlanmaktadır. Günümüzde ülkemizde doğan bebeklerin %90’nından fazlası taranmaktadır.
Tarama programlarının, kapsadığı tüm yenidoğanları atlamadan uygulanması gerekmektedir. Bu nedenle güvenilir ancak basit ve maaliyeti uygun testler kullanılmaktadır. Ülkemizde ve dünyada bunun için özel filtreli kartlara kan alınmaktadır. Damardan alınan kan çok daha yoğun olduğundan ve tarama kartlarına damlatıldığında hatalı sonuçlar verebileceğinden örnekler parmak ucu veya topuktan alınmaktadır. Kanın topuktan alınması çocuğa herhangi bir zarar vermeyeceği gibi hem daha az acılı hem de daha kolay bir işlemdir.
Aileleri bilgilendirme formunda da yer aldığı gibi ‘Kan örnekleri kurum dışına çıkarılmamakta, tarama sonuçları 3. şahıs ve kurumlar ile paylaşılmamaktadır.’ Sonuçlar sadece aile ve yönlendirilen birimlerdeki hekimler tarafından görülmektedir. Kan örnekleri ise kurumda saklanmaktadır.
Alınan bir damla kan ile çocukların yaşamlarının kurtulduğu ve engelli kalmalarının önlendiği unutulmamalıdır.
Hazırlayan : Dr. Öğr. Üyesi Dilek GÜNEŞ
İstanbul Üniversitesi Çocuk Sağlığı Enstitüsü
Nadir Hastalıkları Anabilim Dalı
Kaynaklar:
- https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/cocuk-ergen-sagligi-db/Programlar/NTP_Topukkani_Alimi_Bilgilendirme_ve_Red_Formu.pdf
- Principles and Practice of Screening for Disease. Wilson JMG, Jungner G: Principles and practice of screening for disease.Geneva: World Health Organisation;1968.
- https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/cocuk-ergen-sagligi-db/Dokumanlar/Istatistikler/NTP.pdf
- Thorner RM, Remein QR (1961). Principles and Procedures in the Evaluation of Screening for Disease. PHS publication no. 846. Public Health Monograph no. 67. Washington: Public Health Service
- https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/cocuk-ergen-sagligi-db/Dokumanlar/Egitim_Dokumanlari/Saglik_Personeli/NTP_Saglik_Personeli.pdf
- https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/tarama-programlari/ntp.html
- Aktuglu Zeybek AC. Newborn Screening: From the Past to the Future. Turk Arch Pediatr. 2022 Sep; 57(5): 473–475.